Piwulang Wonten Salebeting Unen-Unen

a.       Aja bungah ing pangalem, aja susah ing panacad

Piwulangipun : tiyang gesang menika ampun remen sanget menawi dipun alem, uga ampun susah sanget menawi dipun cacad

Cak-cakanipun : wonten ing masarakat menika Kula dipun alem dening tanggi kula menawi Kula menika tiyang ingkang rajin. Kedahipun Kula menika boten sombong awit pangalemipun menika. Wonten ugi tiyang ingkang kirang remen kaliyan kula, lajeng Kula dipun cacad dening tiyang sanes, kedahipun kula boten susah. Ingkang sae menika kula kedah mawas diri supados masarakat menika saged nampi lan boten dipun cacad.

b.      Aja nggege mangsa

Piwulangipun : tiyang gesang menika boten pareng ngrumiyini wekdal

Cak-cakanipun : kula menawi gadhah ancas menika boten pareng ngangge dalan pintas (curang), amargi sejatosipun ingkang nemtokaken menika Gusti Allah. Kula kedah mawas diri dhumateng Gusti Allah.

c.       Cakra manggiling

Piwulangipun : kahuripan menika kadosta ban ingkang mubeng.

Cak-cakanipun : pak toni menika rumiyin tiyang ingkang sugih, anggadhahi montor kathah, lemahipun amba, kaliyan dalem ingkang ageng. Ananging samenika piyambakipun bangkrut lajeng boten gadhah menapa-menapa. Ingkang sae, tiyang gesang menika kedahipun anggadhahi watak rumangsan, inggih menika percaya menawi gusti Allah menika mirsani menapa kemawon ingkang dipunlakoni dening Pak Tomi.

d.      Ngono ya ngono, ning aja ngono

Piwulangipun : tiyang gesang menika menawi nindakaken menapa kemawon sacukupipun mawon, botensah banget-banget

Cak-cakanipun : yohanes menika tiyangipun seneng guyonan, lajeng guyonanipun menika ngluwihi bates. Ingkang langkung sae menika tiyang gesang menika kedah daged angon rasa, saged nemtokaken guyonan ingkang pas kaliyan wekdal saha papanipun.

e.       Giri lusi janma tan kinira

Piwulangipun : Tegesipun senajan mlarat (katone mlarat) ananging manungsa kados mekaten boten pareng diina (disepelekake, dianggep asor).

Cak-cakanipun : Darmini menika tiyang ingkang kirang sae nasibipun. Darmini menika saben dinten nyuwun-nyuwun wonten mergi. Ananging, masarakat sekitar menika boten nyepelekke Darmini. Menawi wonten menapa kemawon piyambakipun dipun ajak. Saking menika saged dipun pendhet piwulangipun inggih menika dados tiyang menika kedah saged tepaslira dhumateng tiyang sanes.

f.        Bacin-bacin iwak, ala-ala sanak

Piwulangipun : sanadyan elek menika taksih sedherek.

Cak-cakanipun : Budi menika anggadhahi sedherek ingkang seneng mendhet barangipun tiyang. Ananging menawi wonten menapa-menapa menika Buda uga paring kabar dhumateng sedherekipun kala wau. Babagan menika ingkang kedah dipun wigatosaken. Inggih menika Budi anggadhahi sifat tepa slira dhumateng tiyang sanesutawi sedherek.

g.      Sadumuk bathuk sanyari bumi ditoh pati

Piwulangipun : kehormatan utawi harga diri saha lemah menika perangan ingkang kedah dipun jagi.  

Cak-cakanipun : pak Kasemo menika wonten ngajengipun tiyang kathah dipun damel isin dening Pak sugito. Lajeng Pak Kasemo menika boten trima menawi panjenengannipun dipun isin isin. Babagan menika kedah dipun lakoni dening pak Kasemo ingkang andhedhasar watak mrawira.

h.      Emban cindhe emban siladan

Piwulangipun : pemimpin ingkang boten adil, ingkang beda-bedaaken antawisipun setunggal kaliyan setunggalipun.

Cak-cakanipun : pak Darmo menika dados dhukuh wonten salahsatunggaling tlatah. Wonten mriku anngenipun mimpin boten sami antawisipun setunggal lan setunggalipun. Babagan menika kedah dipun icali. Ingnagng sae menika kedah adil uga anggadhahi raos rumangsan.

i.        Omong sing maton, aja mung waton ngomong

Piwulangipun : tiyang menika kedah ngatos atos anggenipun ngendika.

Cak-cakanipun : ing kepanitiaan HIMA JAWA menika biasanipun wonten rapat. Lajeng sami paring pamanggih. Pamanggih menika kedah dipunwigatosaken, kedah dipun penggalih malih supados tiyang sanesipun saged nampi. Uga kedah anggadhahi raos tepa slira.

j.        Sangkan paraning dumadi

Piwulangipun : tiyang gesang menika kedah kemutan dhumateng asal saha tujuanipun gesang.

Cak-cakanipun : tiyang menawi agaminipun islam menika kedah rajin sholah, siyam, zakat lan sanesipun. Agami sanesipun ugi kedah mekaten, kedah taat kaliyan ingkang dipun printahaken dening Gusti Allah. Gesang menika kedah anggadahi raos rumangsan. Rumangsan dhateng menapa kemawon.

k.      Memayu hayuning bawana

Piwulangipun : tiyang gesang kedah nglakoni gesang kanthi watak saha perilaku ingkang ancaasipun supados slamet ing donya, dipun paringi kasejahteraan saha kabahagyan.

Cak-cakanipun : tiyang menika menawi badhe menapa kemawon kedah dipun pikir sae kaliyan boten saenipun. Kedah ngatos atos supados slamet.

l.        Mikul dhuwur mendhem jero

Piwulangipun : njunjung drajatipun tiyang sepuh saha nutupi sedaya ingkang awon saking tiyang sepuh menika.

Cak-cakanipun : kula menika usaha supados kulamenika saged lulus kanthi predikat lulusan cumloade terbaik wonten jurusan basa jawi menika. Menika ingkang saged ngangkat drajat tiyang sepuh.

m.    Anjagakake endhoge si blorok

Piwulangipun : tiyang ingkang anggadhahi pangajab marang babagan ingkang dereng tamtu

Cak-cakanipun : tiyang ingkang pangajab supados dipun paringi warisan dening tiyang sepuh. Kedahipun tiyang gesang menika anggadhahi raos narima ing pandum.

n.      Banyu pinerang

Piwulangipun : sanadyan sedulur menika wonten perkawis, ananging menika boten saged medhot paseduluran

Cak-cakanipun : kula anggadhahi perkawis kaliyan sedulurkula, ananging pripun-pripun menika kula taksih sedulur. Babagan menika dipunlandasi kanthi raos tepa slira.

o.      Berbudi bawa leksana

Piwulangipun : anggadhahi watak menapa ingkang dipun andharaken bakal dipunlakoni

Cak-cakanipun : kula badhe siyam benjing kamis, menika kula kedah siyam amargi kula sampun sanjang menawi badhe siyam dinten menika. Babagan menika dipun landasi raos rumangsan.

p.      Dudu berase ditempurake

Piwulangipun : nyambung guneman antawisipun tiyang ananging boten gathuk

Cak-cakanipun : wonten angkringan menika kula kaliyan yohanes nembe ngrembag babagan futsal PAK. Lajeng tian menika dugi lajeng ndherek guneman menika. Ananging tian menika boten mangertos utawi nyimpang saking babagan futsal PAK menika. Kedahipun dados tiyang menika nyuwun pirsa menika badhe ndherek guneman.

q.      Guyon parikena

Piwulangipun : guyonan ingkang sipatipun nyindir, ananging boten kasar.

Cak-cakanipun : yani menika saweg mertamu dhateng griyanipun surati. Nalika dipun caosi dhaharan yani menika ngendika menawi dhaharanipun kengidulen. Menika ingkang dipun wastani sindhiran ingkang dados landasan inggih menika raos ngerti ing semu.

r.        Kalah cacak menang cacak

Piwulangipun : kawon utawi menang, kasil boten kasil, bakal dipuncobi.

Cak-cakanipun : kula menika ngedol montor kula kangge modal dodolan sandhangan. Dodolan sandhangan menika betahaken modal ingkang kathah. Ananging modalipun saking sadean motor menika kirang katah. Kanthi raos wantun saha niat mugi-mugi saged sukses anggenipun usahamenika wau. Babagan menika kedah anggadhahi raos rumangsan dhumateng Gusti Allah.